Op 29 september 2000 heeft de Balie van Bordeaux, tijdens een ontroerende ceremonie haar prestigieuze prijs van de rechten van de mens 'Ludovic Trarieux', overhandigd aan de zoon van Yagmurdereli
Op 20 oktober 1997 arresteerde de Turkse politie de advocaat Esber Yagmurdereli om een straf van ruim twintig jaar uit te zitten. De arrestatie leidde onmiddellijk tot wereldwijde protesten. Twintig dagen later werd Yagmurdereli vrijgelaten. Officieel wegens vermeende gezondheidsproblemen. Maar zijn vrijlating lijkt meer verband te houden met het Turkse verlangen tot toetreding tot de Europese Unie.
"De dag dat ik voor het eerst in de gevangenis kwam (in 1978, db) was er geen vrijheid van meningsuiting. Nu ik de gevangenis verlaat, is er nog steeds geen vrijheid van meningsuiting. Ik zal blijven strijden voor deze vrijheid en verder gaan waar ik was gebleven." Dat verklaarde de 52-jarige advocaat, mensenrechtenactivist en schrijver Esber Yagmurdereli tegenover het dagblad Turkish Daily News, vlak na zijn vrijlating op 9 november uit de €ankiri-gevangenis in Midden-Turkije. Hij zat daar een straf uit van ruim twintig jaar, maar bracht slechts twintig dagen in het gevang door.
De arrestatie van Yagmurdereli op 20 oktober leidde onverwachts tot een storm van nationale en internationale protesten. De binnenlandse en buitenlandse druk werd zo groot dat de advocaat binnen drie weken werd vrijgelaten. De officiële reden voor zijn plotselinge invrijheidsstelling waren vermeende gezondheidsproblemen. Maar zijn vrijlating lijkt meer verband te houden met het overleg van de ministers van Buitenlandse Zaken van de Europese Unie (EU) over een mogelijke toetreding van Turkije tot de EU. Aan de vooravond van dit overleg werd Yagmurdereli plotseling vrijgelaten.

Bemiddelaar

Yagmurdereli is een bekende persoonlijkheid in Turkije. Vorig jaar kwam hij uitgebreid in het nieuws toen hij, samen met onder andere de schrijver Yasar Kemal, succesvolle bemiddelingspogingen ondernam om de massale hongerstakingen in de Turkse gevangenissen te beëindigen. Ook met de handtekeningenactie 'Een miljoen stemmen voor de vrede' kreeg hij vorig jaar veel publiciteit.
Yagmurdereli heeft een lange geschiedenis van processen, arrestaties en gevangenisstraffen. In 1978 werd hij voor het eerst gearresteerd, omdat hij een onafhankelijke Kurdische staat had gepropageerd. Op grond van artikel 146 van de Turkse strafwetgeving werd hij schuldig bevonden aan 'omverwerping van de constitutie middels geweld' en tot de doodstraf veroordeeld. Yagmurdereli: "Over het proces waarin ik destijds werd veroordeeld doen veel geruchten de ronde. Er wordt gezegd dat ik met projectielen en raketwerpers werd gearresteerd. Daar is niets van waar. Het enige wat ze bij mij thuis en op mijn kantoor hadden gevonden was een links tijdschrift, dat in die tijd was verboden." Amnesty International veroordeelde de rechtsgang en schreef dat deze in velerlei opzichten niet aan de internationale rechtsnormen voldeed. In 1982 werd de doodstraf van Yagmurdereli door de militaire rechtbank in levenslange gevangenisstraf omgezet op grond van zijn fysieke handicap: hij is sinds zijn tiende levensjaar blind.
Twaalf jaar bracht Yagmurdereli in de gevangenis in Bursa door. Hij lag daar op hetzelfde bed waar de befaamde Turkse schrijver Nazim Hikmet de legende van Sheikh Bedrettin had geschreven. Ook Yagmurdereli legde zich toe op het schrijven. Hij begon korte verhalen te schrijven en dat ging hem goed af: in 1986 won hij een nationale competitiewedstrijd.
Amnestie In 1990 bood de toenmalige minister van Justitie Yagmurdereli gratie aan op grond van zijn slechte gezondheid. Yagmurdereli verwierp het gratie-aanbod met het argument dat acceptatie op een schuldbekentenis zou lijken. In plaats van gratie verzocht hij om een nieuw, eerlijk proces. Dat verzoek werd niet ingewilligd. In 1991 werd Yagmurdereli vrijgelaten. Alle gevangenen die op grond van artikel 146 gevangen zaten, konden profiteren van een voorwaardelijke amnestie-regeling, die de straffen met vier-vijfde deel bekortte. De voorwaarde van de regeling was dat de gevangenen de wet niet opnieuw mochten overtreden. In dat geval konden ze alsnog gedwongen worden de resterende tijd uit te zitten. Na zijn vrijlating zette Yagmurdereli zijn werk voor de verbetering van de mensenrechten voort. In december 1991 hield hij een speech op een bijeenkomst ter gelegenheid van de dag van de mensenrechten. Deze bijeenkomst was door de mensenrechtenvereniging IHD in Istanbul georganiseerd. In zijn toespraak pleitte de mensenrechtenactivist voor een vreedzame oplossing van de Kurdische kwestie. Yagmurdereli werd direct voor de rechter gesleept en beschuldigd van het 'verspreiden van separatistische propaganda'. De Rechtbank voor Staatsveiligheid (DGM) in Istanbul achtte hem daaraan schuldig op grond van artikel 8 van de Anti-terreurwetgeving. De DGM veroordeelde hem drie jaar later tot twintig maanden gevangenisstraf. Yagmurdereli tekende hoger beroep aan en werd in afwachting van de uitspraak vrijgelaten.
In november 1995 werd Yagmurdereli gearresteerd om zijn gevangenisstraf uit te zitten. Dit bleek inmiddels niet meer mogelijk. Een maand eerder had het Turkse parlement artikel 8 van de Anti-Terreurwetgeving geamendeerd, met als gevolg dat alle veroordelingen op grond van artikel 8 opnieuw voor de rechter moesten komen. Yagmurdereli werd weer vrijgelaten en diezelfde maand begon een nieuw proces. Een maand later werd zijn straf in 10 maanden gevangenisstraf omgezet. Ook daartegen tekende Yagmurdereli hoger beroep aan, en hij werd opnieuw in afwachting van de uitspraak vrijgelaten.
Twee jaar later, in juni 1997, wordt ook dit hoger beroep afgewezen en de straf van tien maanden bekrachtigd. Onmiddellijk start de rechtbank in Samsun, welke Yagmurdereli eind jaren zeventig tot de doodstraf veroordeelde, een onderzoek of hij de voorwaarden van zijn gratie heeft geschonden. In augustus komt het hof met een bevestiging, hetgeen inhield dat er 22,5 jaar aan zijn straf wordt toegevoegd. Al met al zou hij in 2020, op 75 jarige leeftijd, pas weer uit de gevangenis komen.

Besmettelijke ziektes
Maandagochtend, 20 november 1997, is het zover. Yagmurdereli verlaat de televisiestudio's van Channel D in Istanbul waar hij heeft deelgenomen aan een discussieprogramma. Buiten wordt hij opgewacht door de Turkse politie. Hij wordt gearresteerd en bij de DGM in Istanbul voorgeleid. Daar blijken de noodzakelijke juridische documenten te ontbreken, waardoor hij bij de rechtbank in Kadiköy moet worden voorgeleid. Ook die rechtbank slaagt er niet in de noodzakelijke documenten tevoorschijn te halen. Yagmurdereli wordt vervolgens naar het hoofdbureau in Gayrettepe gebracht en enige tijd later overgeplaatst naar de Çankiri-gevangenis in de buurt van Ankara.
De arrestatie van Yagmurdereli leidde vrijwel onmiddellijk - zowel in Turkije als in Europa - tot een golf van kritiek. Zijn gevangenzetting onderstreepte de slechte Turkse staat van dienst op het gebied van de mensenrechten en democratie. Daarnaast toonde dit optreden de onverzoenlijke, afwijzende houding aan van zowel de politiek als de machtige militairen ten aanzien van democratische rechten voor de Kurden. De enorme nationale en internationale druk en het EU-overleg over de mogelijke toetreding van Turkije tot de EU waren voor premier Mesut Yilmaz aanleiding om de minister van Justitie opdracht te geven een tussenoplossing te zoeken. Deze kwam vervolgens met de verklaring dat de blinde advocaat ernstig ziek was en dat in de gevangenis voor zijn leven moest worden gevreesd. Yagmurdereli ontkende echter dat hij grondig medisch is onderzocht. Zo zou bij zijn binnenkomst in Çankiri slechts zijn gekeken of hij besmettelijke ziektes onder de leden had.
9 November werd Yagmurdereli vrijgelaten. Yagmurdereli: "Mijn hechtenis heeft slechts twintig dagen geduurd. Nu ben ik weliswaar uit de gevangenis, maar de beperkingen op de vrijheid van meningsuiting blijven van kracht. Helaas hebben we niet ons hoofddoel, het veranderen van de wet, gehaald. Maar de publieke opinie heeft zich duidelijk uitgesproken. Sommige Europese regeringen hebben zelfs hun ongenoegen uitgesproken over mijn hechtenis en de Turkse problemen met de vrijheid van meningsuiting. Hopelijk zal dit op de een of andere manier bijdragen aan een snelle oplossing van de problemen, zodat alle andere gewetensgevangenen ook op vrije voeten worden gesteld." Of deze wens van Yagmurdereli bewaarheid wordt valt te bezien. Vooralsnog moet Yagmurdereli volgend jaar weer voorkomen. Zijn veroordeling is slechts voor één jaar uitgesteld.